با پايان يافتن «عمليات طريق‌القدس»، تلاش براي اجراي عمليات بعدي به منظور جلوگيري از قدرت تصميم گيري، تجديدسازمان و تقويت روحيه دشمن آغاز شد. در اين شرايط كه نيروهاي رزمنده ابتكار عمل در جنگ و پشت جبهه را در دست داشتند، دو منطقه «غرب دزفول» و «منطقه عمومي خرمشهر» (غرب كارون) نظر فرماندهان نظامي را به خود جلب كرده بود كه الزاما مي‌بايست يكي از آن‌ها جهت اجراي عمليات انتخاب مي‌شد.

پس از مدت‌ها بحث و بررسي، فرماندهان نيروي زميني ارتش، منطقه خرمشهر و فرماندهان سپاه پاسداران منطقه غرب دزفول را براي انجام عمليات بزرگ آينده پيشنهاد كردند كه سرانجام منطقه پيشنهادي سپاه به دلايلي همچون تناسب يگان‌هاي خودي با وسعت اين منطقه، تناسب شرايط طبيعي اين منطقه با رزم قواي پياده و ... جهت انجام عمليات فتح‌المبين برگزيده شد.

به گزارش شمال نیوز به نقل از ايسنا، طرح‌ريزي عمليات افتخار آفرين فتح‌المبين از اواسط آبان ‌‌١٣٦٠ آغاز شد و پس از تلاش‌هاي مستمر و خستگي‌ناپذير و انجام مشورت‌ها و هماهنگي‌هاي گسترده ميان فرماندهان نظامي، سرانجام طرح عملياتي شماره ‌‌١ فتح‌المبين در اواخر دي ماه همان سال آماده شد. روز ‌‌١٣ بهمن ‌‌١٣٦٠ در پي يك نشست مشترك بين فرماندهان عمده سپاه و ارتش، طرح يادشده به يگان‌هاي عمده اجرايي ابلاغ و متعاقب دريافت اطلاعات جديد در ‌‌٣٠ بهمن همان سال طرح اوليه بازنگري شده و طرح شماره ‌‌٢ در ‌‌١٣ اسفند انتشار يافت.

اين عمليات با مراجعه به قرآن كريم، فتح نامگذاري شد و سرانجام در ساعت 30 دقيقه بامداد روز دوشنبه دوم فروردين‌ماه فرمان آغاز حمله بزرگ و سرنوشت‌ساز فتح‌المبين به شرح زير صادر شد:

بسم‌الله الرحمن الرحيم، بسم الله القاصم الجبارين و يا زهرا.

رزمندگان اسلام با دريافت پيام، عمليات حماسي و تاريخي فتح‌المبين را در شمال خوزستان آغاز كردند و از جنوب و شمال غربي شوش و غرب دزفول در چند محور با ارتش عراق درگير شدند.

اهداف عمليات:

- آزادسازي بخش وسيعي از مناطق اشغال شده، همچون سايت ‌‌٤ و ‌‌٥ رادار و ده‌ها روستاي منطقه.

- انهدام دو لشكر عراق (‌‌١٠ زرهي و ‌‌١ مكانيزه).

- دستيابي به خطوط پدافندي مناسب و استفاده از حداقل نيروهاي خودي در آن خطوط

- خارج كردن شهرهاي شوش، انديمشك و دزفول از تيررس آتش توپخانه دشمن.

- دور كردن آتش موثر دشمن از جاده اهواز – انديمشك.

منطقه عمليات:

منطقه عمومي فتح‌المبين در غرب رودخانه كرخه واقع شده است و از شمال به ارتفاعات صعب العبور تي‌شكن، دالپري، چاه نفت و تپه سپتون؛ و از جنوب به ارتفاعات ميشداغ،تپه‌هاي رملي و چزابه (شيب)؛ و شرق به مرز بين‌المللي (در شمال و جنوب فكه) منتهي مي‌شود.

منطقه مزبور ‌‌٢٥٠٠ كيلومتر مربع وسعت دارد از لحاظ جغرافيايي ناهموار است و علاوه بر ارتفاعات يادشده،داراي تپه هاي ماهور بسيار و بعضاً غير قابل عبور است. اين بلندي‌ها به دليل پستي زمين در شرق كرخه، روي شهرهاي شوش، هفت تپه و جاده اهواز – انديمشك كاملا مشرف هستند. ارتفاعات ابوصليبي خات با ‌‌٢٠٢ و ‌‌١٨٩ متر، كوه‌هاي برغازه، رقابيه تي‌شكن، كمر سرخ، تنگه ابوغريب و رقابيه، مراكز رادار، سايت ‌‌٤ و ‌‌٥، پادگان عين خوش و نقاط حساسي همچون دوسلك و سه راهي قهوه‌خانه از عوارض مهم منطقه عملياتي فتح‌المبين بودند.

جاده‌هاي آسفالته دزفول به دهلران، عين خوش به چم سري، جاده تنگه ابوغريب،جاده امامزاده عباس به چاه نفت و پل‌هاي ساخته شده روي رودخانه‌هاي «چيخواب» و «دويرج» نيز از مهمترين راه هاي مواصلاتي منطقه محسوب مي‌شدند.

استعداد دشمن:

مسؤوليت پدافند از منطقه غرب دزفول به عهده دو لشكر ‌‌١٠ زرهي و ‌‌١ مكانيزه ارتش عراق بود و به تناسب ميزان هوشياري دشمن و آگاهي از عمليات نيروهاي ايران، براستعداد آن‌ها افزوده مي‌شد. در مجموع، تمامي يگان‌هايي كه قبل از شروع عمليات، در منطقه مستقر بودند و نيز تمام يگان‌هايي كه حين عمليات وارد منطقه شدند، عبارت بودند از:

- لشكر ‌‌١٠ زرهي؛ شامل: تيپ‌هاي ‌‌١٧، ‌‌٤٢، ‌‌٥١ و ‌‌٦٠ زرهي، تيپ ‌‌٢٤ مكانيزه، تيپ‌هاي ‌‌٥٥، ‌‌٩٩، ‌‌٤٢٣ و ‌‌٥٠٥ پياده.

- لشكر ‌‌١ مكانيزه؛ شامل: تيپ‌هاي ‌‌٣٤ و ‌‌٥١ زرهي، تيپ هاي ‌‌١ و ‌‌٢٧ مكانيزه، تيپ‌هاي ‌‌٩٣، ‌‌٩٦، ‌‌١٠٩ و ‌‌٤٢٦ پياده.

- لشكر ‌‌٣ زرهي ؛ شامل: تيپ‌هاي ‌‌٦ و ‌‌١٢ زرهي، تيپ ‌‌٨ مكانيزه.

- لشكر ‌‌٦ زرهي؛ شامل: تيپ ‌‌٢٥ مكانيزه.

- لشكر ‌‌٩ زرهي؛ شامل: تيپ ‌‌١٤ مكانيزه و تيپ هاي ‌‌٣٥ و ‌‌٤٣ زرهي.

- لشكر ‌‌٧ پياده: شامل: تيپ‌هاي ‌‌١٩ و ‌‌٣٨ پياده.

- يگان‌هايي با ماموريت‌هاي ويژه: تيپ‌هاي ‌‌١٠، ‌‌١١، ‌‌١٢، ‌‌١٣، ‌‌١٤، ‌‌١٥، ‌‌١٩، ‌‌٦٠٣، ‌‌٦٠٤، ‌‌٦٠٥.

- تيپ هاي مستقل: تيپ مكانيزه گارد رياست جمهوري، تيپ ‌‌١٠ زرهي، تيپ هاي ‌‌٩١ و ‌‌٩٢ پياده و تيپ ‌‌٥ گارد مرزي

كماندو: ‌‌٩ گروهان

- توپخانه: ‌‌٤ گردان از لشكر ‌‌١٠، ‌‌٤ گردان از لشكر ‌‌١، ‌‌٣ گردان از لشكر ‌‌٣، گردان ‌‌٢١٧

قواي خودي:

قرارگاه مركزي كربلا با فرماندهي مشترك نيروي زميني ارتش و سپاه پاسداران، هدايت كلي عمليات را بر عهده داشت كه چهار قرارگاه فرعي زير تحت امر آن بود:

الف – قرارگاه قدس هدايت نيروهاي زير را به عهده داشت:

ارتش: تيپ ‌‌٨٤ پياده خرم‌آباد با ‌‌٣ گردان، تيپ ‌‌٢ زرهي لشكر ‌‌٩٢ زرهي اهواز با ‌‌٣ گردان

سپاه: تيپ ‌‌٤١ ثارالله (ع) با ‌‌٦ گردان، تيپ ‌‌١٤ امام حسين (ع) با ‌‌٩ گردان، عناصري از سپاه ايلام

ب – قرارگاه نصر هدايت نيروهاي زير را به عهده داشت:

ارتش : تيپ‌هاي ‌‌١، ‌‌٢ و ‌‌٣ از لشكر ‌‌٢١ پياده حمزه با ‌‌١٠ گردان، تيپ ‌‌٥٨ ذوالفقار با ‌‌٤ گردان

سپاه: تيپ ‌‌٢٧ محمد رسول الله (ص) با ‌‌٩ گردان، تيپ ‌‌٧ وليعصر (عج) با ‌‌٩ گردان

ج – قرارگاه فجر هدايت نيروهاي زير را به عهده داشت:

ارتش: لشكر ‌‌٧٧ پياده خراسان با ‌‌٣ تيپ

سپاه: تيپ ‌‌٣٣ المهدي (عج) با ‌‌٦ گردان، تيپ ‌‌٤٦ فجر با ‌‌٥ گردان، تيپ ‌‌١٧ علي ابن ابي‌طالب (ع) با ‌‌٦ گردان امام سجاد (ع) با ‌‌١١ گردان

د– قرارگاه فتح هدايت نيروهاي زير را به عهده‌‌ داشت:

ارتش: تيپ ‌‌١ لشكر ‌‌٩٢ زرهي، تيپ ‌‌٥٥ هوابرد، تيپ ‌‌٣٧ زرهي شيراز

سپاه: تيپ ‌‌٢٥ كربلا، تيپ ‌‌٨ نجف با ‌‌٨ گردان

در مجموع حدود ‌‌١٠٠ گردان از سپاه و ‌‌٣٥ گردان از ارتش در عمليات شركت كردند.

هم چنين واحدهايي از توپخانه، هوانيروز و نيروي هوايي ارتش، مهندسي جهاد سازندگي و مهندسي سپاه و ارتش، پشتيباني عمليات را بر عهده داشتند.

طرح مانور:

منطقه مورد نظر براي عمليات به چهار محور زير تقسيم شده كه در هر يك از آن‌ها مي‌بايست يك قرارگاه عملياتي وارد عمل شود:

الف – «محور تي‌شكن» و «چاه نفت»:

قرارگاه قدس در اين محور ماموريت داشت تا از جناح لشكر ‌‌١٠ عراق وارد عمل شده و «ارتفاعات كمرسرخ» و «‌‌٢٠٢»، امام زاده عباس، شهر و پادگان و ارتفاعات عين‌خوش و در نهايت منطقه ابوغريب را به تصرف خود درآورد. اين قرارگاه در صورت موفقيت مي‌توانست عقبه لشكر ‌‌١٠ را ببندد و به همين دليل نتيجه عمليات آن، بسيار اساسي و سرنوشت ساز بود.

ب – محور غرب پل نادري:

در اين محور قرارگاه نصر مؤظف بود اهدافي همچون شاويه،بلتا، جوفينه، علي گره زد، تپه چشمه، شهداء و كوت كاپون را تصرف و تامين كند كه به دليل نوع درگيري اين قرارگاه (تك جبهه‌اي) ، پيش بيني نتايج عمليات در اين محور سخت و دشوار بود.

ج – محور غرب شوش:

دشمن در منطقه غرب شوش، به دليل وجود اهداف مهمي همچون سايت ‌‌٤ و ‌‌٥ رادار از مستحكم ترين مواضع و خطوط دفاعي برخوردار بود قرارگاه فجر ماموريت داشت ضمن تصرف اهداف فوق‌الذكر، روي ارتفاعات ابوصليبي خات مستقر شود.

د– محور رقابيه:

تصرف تنگه رقابيه و منطقه دوسلك، وظيفه قرارگاه فتح بود كه در نتيجه آن، عقبه لشكر ‌‌١ عراق بسته مي‌شد. در صورت موفقيت نيروهاي اين قرارگاه و الحاق آن‌ها با نيروهاي قرارگاه قدس، خط نهايي عمليات تامين مي‌شد.

شرح عمليات:

در ساعت ‌‌30 دقيقه بامداد ‌1361/1/2، عمليات فتح‌المبين با رمز مبارك يازهرا (س) آغاز شد. حوادث و رويدادهاي عمليات در محور و مراحل مختلف آن به شرح ذيل است:

مرحله اول عمليات فتح المبين (‌‌1361/1/2):

در اين مرحله در محور قرارگاه قدس، تيپ ‌‌١٤ امام حسين (ع) در جناح راست موفق شد با حركت احاطه‌اي از شمال غربي و غرب رودخانه چيخواب ضمن تصرف منطقه عين خوش، عقبه دشمن در اين محور را مسدود كند. تيپ ‌‌٤١ ثارالله و تيپ ‌‌٨٤ خرم آباد نيز در جناح چپ اين قرارگاه از شمال دشت عباس طرف امام زاده عباس و تپه ‌‌٢٠٢ پيشروي كرده و مواضع دشمن را به تصرف خود درآورد، ليكن اين مواضع در جريان پاتك‌هاي شديد دشمن مجددا به اشغال نيروهاي عراقي درآمد.

در محور قرارگاه نصر؛ يگان‌هاي عمل كننده در ساعت ‌‌٠١:30 بامداد با دشمن درگير شدند. در حالي كه واحدهاي ارتش عراق در اين محور به شدت مقاومت مي‌كردند، يك گردان از تيپ ‌‌٢٧ محمد رسول الله (ص) كه ماموريت تصرف «علي گره زد» و خاموش كردن آتش توپخانه مستقر در آن را بر عهده داشت، تا اعماق خطوط دشمن نفوذ كرده و قرارگاه توپخانه دشمن را به تصرف درآورد. در نتيجه، يگان‌هاي ديگر اين قرارگاه موفق شدند مواضع اصلي پدافندي دشمن در شمال محور پل نادري، سرخه فليه، سرخه صالح و تپه چشمه، كوت كاپون، سه راهي قهوه خانه و تپه شاوريه را به تصرف در آورند.

در محور قرارگاه فجر، به دليل مستحكم بودن خطوط پدافندي، حجم انبوه آتش و هوشياري دشمن نسبت به جهت تك و نيز انسداد اكثر راهكارهاي پيش بيني شده خودي، نيروهاي اين قرارگاه با روشن شدن هوا به موقعيت اوليه خود بازگشتند. در محور قرارگاه فتح، ماموريت اين قرارگاه در آغاز عمليات، تنها اعزام گروه هاي «آرپي جي زن» براي شكار اين تانك‌ها محدود گرديد. بر همين اساس گروه‌هاي مورد نظر اعزام شدند، ليكن تنها موفق گرديدند حدود ‌‌٢٠ تانك و نفربر دشمن را منهدم كنند.

مرحله دوم عمليات فتح المبين(‌‌1361/1/4):

ساعت يك بامداد چهار شنبه چهارم فروردين، مرحله دوم عمليات فتح با كلمه رمز يازهرا(س) آغاز شد و نيروهاي ايران اسلامي در اولين ساعات شروع عمليات، تلفات سنگيني بر دشمن وارد آوردند و به مواضع آن در جبهه‌هاي غرب شوش و دزفول دست يافتند. در اين مرحله از عمليات تنگه رقابيه و ارتفاعات ميشداغ پاكسازي شد.

در اين مرحله، ماموريت اصلي به عهده قرارگاه فتح بود تا با تصرف تنگه رقابيه و ضمن تهديد عقبه نيروهاي عراقي، در منطقه قرارگاه فجر، موجب كاهش فشار دشمن به قرارگاه قدس شود. قرارگاه هاي نصر و قدس نيز در اين مرحله ماموريت داشتند تا با ترسيم خطوط پدافندي خود، در مقابل پاتك هاي دشمن مقاومت كنند.

هم چنين، قرارگاه فجر همچون مرحله اول ماموريت داشت تا به منظور جلب توجه دشمن به انجام عمليات ايذايي بپردازد و ذهن فرماندهان عراقي را از محور اصلي عمليات منحرف كند.

قرارگاه فتح از دو محور عمليات خود را آغاز كرد. يك تيپ پياده به همراه يك گردان زرهي با هدف تصرف ارتفاعات رقابيه، از حاشيه تنگه رقابيه و آب گرفتگي وارد عمل شدند و دو تيپ نيز محور اصلي حركت خود را تنگه دليجان – به منظور دور زدن دشمن – قرار دادند و در نتيجه موفق شدند تنگه رقابيه، ارتفاعات رقابيه و ميشداغ به همراه تعداد زيادي تجهيزات سنگين دشمن را به تصرف درآورند . به دنبال آن، نيروهاي عراقي از فشار خود در محور عين خوش كاسته و پاتك هاي سنگين را متوجه منطقه رقابيه كردند و به رغم اين كه خطوط پدافندي نيروهاي خودي در داخل تنگه تا آستانه سقوط پيش رفت، ليكن مقاومت نيروهاي خودي به حفظ و تامين اهداف اين مرحله منجر شد.

مرحله سوم عمليات فتح المبين (‌‌1361/1/7):

در سومين مرحله عمليات، مهمترين مواضع حياتي دشمن در غرب شوش و دزفول فتح شد. اين مرحله از عمليات مقارن ساعت ‌‌٢٢ و ‌‌٣٠ دقيقه شب شنبه ‌‌هفتم فروردين با نام فتح‌المبين و با كلمه رمز «يازهرا (س)» در شمال غربي شوش آغاز شد.

فرماندهان سپاه و ارتش پس از كسب نتايج موفقيت آميز در مرحله دوم عمليات، به اين نتيجه رسيدند كه نيروهاي دشمن به دليل از هم پاشيدگي سازمان و گسستگي در سيستم فرماندهي خود، احتمالا از منطقه عملياتي فرار خواهند كرد. لذا تصميم گرفته شد هر چه سريعتر با انجام عمليات ديگري، قواي دشمن منهدم و خطوط پدافندي قواي خودي تصحيح و تقويت شود. بر همين اساس، پس از طراحي مانور اين مرحله از عمليات،نيروهاي خودي در بامداد روز هفتم حمله خود را آغاز كردند و همان گونه كه پيش‌بيني مي‌شد، دشمن براي مصون ماندن از انهدام و اسارت نيروهايش، بسياري از مواضع خود را به ناچار ترك كرده و به منتهي اليه خطوط پدافندي خود در منطقه، (چنانه، دوسلك و غرب ارتفاعات تينه) عقب‌نشيني كرد.

مرحله چهارم عمليات فتح المبين (‌‌1361/1/8):

در چهارمين مرحله عمليات كه سحرگاه روز يكشنبه هشتم فروردين با نام فتح و كلمه رمز يازهرا (س) آغاز شد.

قرارگاه نصر به پاكسازي منطقه متصرفه در شرق ارتفاعات تينه پرداخته و پس از آن به كمك قرارگاه قدس شتافت. قرارگاه قدس كه در روز گذشته ارتفاعات ‌‌٢٠٢ تنگه ابوغريب را به تصرف درآورده بود، مي‌كوشيد از فرار نيروهاي در حال عقب نشيني عراق جلوگيري كند. قرارگاه فجر نيز مسئوليت پاكسازي منطقه متصرفه خود را بر عهده داشت.

هم چنين نيروهاي قرارگاه فتح ضمن عبوراز تنگه دليجان به سمت برغازه و دوسلك موفق شدند اين دو منطقه را به تصرف در آورده و با نيروهاي قرارگاه نصر الحاق كنند و سپس به سمت مرزهاي بين المللي پيشروي كنند.

در مجموعه، طي اين مرحله از عمليات ، ارتفاعات تينه، دوسلك و برغازه به تصرف كامل درآمدند و دشمن به غرب رودخانه دويرج و تپه ‌‌١٨٢ عقب رانده شد.

لازم به ذكر است كه نيروهاي خودي در تلاش اصلي خود در اين مرحله كه دستيابي به عقبه‌هاي دشمن و ممانعت از فرار نيروهاي آنان بود موفق نبودند و دشمن توانست بسياري از نيروها و تجهيزات خود را از منطقه عمليات خارج كند.

نتايج:

- آزادسازي ‌‌٢٥٠٠ كيلومتر مربع از خاك جمهوري اسلامي؛ شامل ده‌ها بخش و روستا، سايت ‌‌٤ و ‌‌٥ رادار، جاده مهم دزفول – دهلران و ... .

- نزديك شدن نيروهاي خودي به مرز در منطقه غرب شوش و دزفول.

- خارج شدن شهرهاي دزفول، انديمشك و شوش و مراكز مهمي همچون پايگاه هوايي دزفول از تيررس توپخانه دشمن و دستيابي به چاه‌هاي نفت ابوغريب در ارتفاعات تينه.

- انهدام بيش از ‌‌٤ لشكر،‌‌٣٦١ دستگاه تانك و نفربر، ‌‌١٨ فروند هواپيما، ‌‌٣٠٠ دستگاه خودرو، ‌‌٥٠ توپ و ‌‌٣٠ دستگاه مهندسي ارتش عراق.

- به غنيمت گرفته شدن ‌‌٣٢٠ دستگاه تانك و نفربر، ‌‌٥٠٠ دستگاه خودرو، ‌‌١٦٥ توپ، ‌‌٥٠ دستگاه مهندسي و مقادير زيادي سلاح و تجهيزات انفرادي.

- به اسارت در آمدن بيش از ‌‌١٥ هزار تن از نيروهاي دشمن.

- كشته و مجروح شدن حدود ‌‌٢٥ هزار تن از نيروهاي دشمن.